नेपालको मध्यपश्चिम क्षेत्र अन्तर्गत गण्डकी प्रदेश ४ कास्की हाल पोखरा महानगरपालिका अन्तर्गत वडा नम्बर ३१ मा पर्ने वेगनास गाउँ भौगोलिक आधारमा पूर्वपश्चिम फैलिनुका साथै केही समसारिलो र उत्तर दक्षिण तर्फ भिरालो अवस्थामा रहेको पाइन्छ । पूर्व लेखनाथ नगरपालिका अन्तर्गतका वडाहरु मध्ये यस गाउँको उच्च शिखरमा रहेको वेगनास कोटको उँचाइ १२२७ मिटर रहेको पाइन्छ । सिमसार समेत रहेको यस महत्वपुर्ण क्षेत्रको सरक्षण प्रबर्द्धन तथा विकास कार्यमा सरोकारवालाहरुको ध्यान नपुगेकोमा अन्तर्राष्ट्रिय गैर सरकारी सस्थाहरुले भने विस २०४० देखि २0५५ सम्म यस क्षेत्रको विकास तथा सरक्षणका लागि काम गरेको देखिन्छ । सर्वप्रथम केयर नेपाल, लिबर्ड र वर्ल्ड भिजन जस्ता संस्थाहरुको आगमन हुन गयो र सर्वप्रथम केयर नेपालको प्रवेश यस ठाउँमा भएकाले यस क्षेत्रका जनमानसमा केयर नेपालको प्रभाव बढी परेको पाइन्छ । केयर नेपालबाट यस क्षेत्रमा भए गरेका कार्यविधिको विवरण संक्षिप्त रुपमा बुँदागत रुपमा उल्लेख गरिएको छ ।
- रुपाताल वेगनास ताल जलाधार क्षेत्रलार्इ केन्द्रविन्दु मानी यस अन्गर्गत माझठाना, कालिका, हसपुर र रुपाकोट समेतलार्इ समेटी २०४२ सालमा केयर नेपाल अन्तर्राष्ट्रिय गैर सरकारी संस्था र नेपाल सरकारको साझेदारीबाट सर्वप्रथम तिर्ति गाउँका कृषक, बुद्धिजीवि, राजनीतिक पार्टीका सामाजिक व्यक्तित्व, सरकारी अधिकारी र विद्यार्थी समेतलार्इ उपस्थित गरार्इ आयोजनाका विषयहरुको उद्देश्यको बारेमा योजना प्रमुखबाट विषयको वोध गरार्इ सार्वजनिक जग्गाजमीन, प्राकृतिक स्रोतसाधन, बालीनाली आदि कृषिसँग सम्बन्धित विषयको तथ्याङ्क लिने काम भएको थियो ।
- सार्वनजिक नाङ्गा चउरमा पर्खाल लगार्इ मौजुदा वनको समेत तथ्याङ्क लिर्इ त्यस्ता वनहरुको पनि सुरक्षा, सम्बर्द्धन गर्ने काम भएको थियो । आयोजनाको तर्फबाट नर्सरीको निर्माण गरार्इ थरिथरिका बिरुवाहरु उत्पादन गर्ने व्यवस्था मिलार्इ कृषकहरुलार्इ निशुल्क वा सस्तो मूल्यम बिक्री वितरणका साथै सार्वजनिक नाङ्गा चउरहरुमा सामूहिक रुपमा वृक्षारोपण गर्ने काम भएको थियो । विभिन्न आयोजनाहरुको रेखदेख गर्ने जिम्माका लागि किसान समूह, वन समूह, आमा समूह र बौद्धिक समुदाय गठनगरी दक्षता विकासका लागि विभिन्न विषयमा तालिम आदिको व्यवस्था गरिएको थियो । लोपोन्मुख र लोप भएका हितकारी स्वास्थ्यप्रद खाद्यान्न, फलफूल, तरकारी आदिलार्इ पूर्वकै अवस्थामा ल्याउने काम समेत गरिएको थियो ।
- गाउँघरमै सञ्चालन गर्न र गराउनका निम्ति मौरीपालन, बाख्रापालन, पशुपालन, कफी उत्पादन, फलफूल तथा अदुवा खेती आदि व्यवसाय गर्नका निम्ति संस्थाको तर्फबाट व्यवस्था भर्इ कृषकहरुले यस्ता उत्पादनबाट आर्थिक लाभ प्राप्त गरेका थिए । यस्ता विविध कार्यहरुमा अन्तर्राष्ट्रिय गैर सरकारी सस्था र नेपाल सरकारको संयुक्त लगानीमा उल्लेखनीय उपलब्धिमूलक कार्य भएका थिए ।
- गाउँघरमै प्राङ्गरिक मल उत्पादन गर्नका निम्ति कृषकहरुलार्इ तालिम दिर्इ आयआर्जन गराउनका साथै योग्यता बमोजिम रोजगारबाट दैनिक जिविका चलाउनमा सहयोग हुनुका साथै कृषकहरुले गाउँघरमा उत्पादन गरिएका वस्तुहरुको सहरबजारसम्म निकासी समेतमा सहयोग गरिएको थियो । केयर नेपालले आयोजना सञ्चालन गरेका गाउँहरु जस्तै वेगनास, हंसपुर, रुपाकोट र कालिका गाउँबाट हिउँदको समयमा भन्दा वर्षायाममा माथिबाट बगि आउने खहरे खोलाले वर्षेनी बगार्इ ल्याउने धमिलो पानी, ढुंगामाटो र गेग्रानले विश्वप्रसिद्ध वेगनास ताल, रुपा ताल र अन्य ससाना तालहरुलाई दुषित पार्ने र तिनको अस्तित्व नै लोप हुनजाने सम्भाव्यतालाई मध्यनजर गरी खहरे खोलाको दायाँबायाँ वृक्षारोपण र चेकड्याम लगाई रुपाताल, वेगनास तालको संरक्षणमा ठूलो प्रयास हुनुका साथै विश्व प्रसिद्ध ताल अन्तर्गतका सार्वजनिक जग्गा अतिक्रमण गरी बनार्इएका होटल, घरटहरा, पसल आदिबाट हुने प्रदुषणको रोकथाम गर्ने प्रयास समेत भएको थियो ।
नेपालका प्राकृतिक स्रोत साधनको महत्व बुझि केयर नेपालले गरेका संरक्षण र सम्बर्द्धनका कार्यका लागि हामी यस रुपाताल जलाधार क्षेत्र अन्तर्गतका गाउँबासीहरुको तर्फबाट यस केयर नेपाल जस्ता अन्तरराष्ट्रिय गैर सरकारी संस्थालाई मुरी मुरी धन्यवादका साथै यी कार्यहरुको सराहना गर्दै यस्ता संस्थाहरुको पुनआगमनको निम्ति समेत पर्खी बसिरहेका छौं । यस्ता आयोजनाले गरिदिएका कामहरु हालसम्म सञ्चालनमा रहिरहेका छन् र जनतालाई लाभान्वित र प्रभावित गरिरहेका छन् ।
फणीन्द्र मोहन शर्मा, ८५
पूर्व प्रधान अध्यापक
वेगनास